W obliczu współczesnego tempa życia, wyzwaniem jest odnalezienie skupienia w byciu w teraźniejszości. Umiejętność osadzenia się w bieżącej chwili, staje się niezwykle cennym narzędziem samopomocy i terapeutycznym kluczem do osiągnięcia równowagi psychicznej. W nurcie Gestalt człowiek postrzegany jest  holistycznie. Fundamentalnym narzędziem służącym do samorozwoju jest bycie w „teraz”. Czołowy twórca terapii Gestalt w byciu w teraźniejszości widział największy potencjał, z którego korzystać może każdy, komu zależy na rozwoju oraz pozbyciu się blokad wewnętrznych.

Bądź w teraźniejszości - perspektywy, które masz pod ręką

Podjęcie decyzji o rozpoczęciu terapii nie należy do najprostszych. Nawet samodzielne wdrożenie zmian, może przysparzać trudności. Kiedy przytłacza cię wszechobecny chaos, trudno określić priorytety i dostrzec mocne strony. Od czego zacząć, kiedy nie wiadomo za co się zabrać? Zacznij od pracy z perspektywą - w końcu każdy  ją ma. Na perspektywę składają się trzy podstawowe konteksty, które wyłaniają się za pośrednictwem pytań: „co?”, „jak?” i „kiedy?”. Każde z tych trzech składników pytań, pomaga  porządkować rzeczywistość w trzech płaszczyznach.

• Pierwszą z nich są wewnętrzne i zewnętrzne zachowania, czyli pytania rozpoczynające się od „co?”. “Co będę robić w piątek po południu?”, „Co lubisz najbardziej?” - zakres tej płaszczyzny odnosi się do czynności i zachowań, które są  zawsze istotne. Pytanie „co” będziesz zadawać nowo poznanym osobom,  znajomym i bliskim, kiedy  z nimi rozmawiasz. Sobie też często zadajesz pytania rozpoczynające się od „co”.Robisz to  aby sprecyzować  potrzeby, wspominać, zorganizować się, planować przyszłość.
• „Jak” rozpoczyna pytania o siły i środki. „Jak często ćwiczysz?”, „Jak sprawić, aby lęk nigdy nie powrócił?” - jeżeli chcesz coś zakończyć lub coś planujesz, zbierasz informacje o danej sprawie. Zastanawiasz się, co jest ci potrzebne i ile tego  trzeba, aby osiągnąć cel.
• „Kiedy” jest trzecim i ostatnim pytaniem, które ściśle współpracuje z „co” i „jak”. „Kiedy” pozwala rozłożyć w czasie środki, siły i zachowania tak, abyś w uporządkowany sposób mógł podjąć działania. „Kiedy” jest także bardzo istotne, jeśli chcesz opowiedzieć, co działo się w przeszłości. Zapytasz o czas, aby określić odległość od danego wydarzenia, czasami częstotliwość jakiegoś zachowania lub ilość czasu potrzebnego, do uzyskania określonego zasobu.

Wspomniany Fritz Perls twierdził, że zmiany indywidualne mogą pojawić się tylko w byciu w teraźniejszości. Dlaczego? Dlatego, że nie możesz zmienić przeszłości, ani działać w przyszłości. To właśnie „tu i teraz” pozwala nam działać i realnie wpływać na przyszłość. „Teraz i tutaj” pamiętasz o przeszłości, planujesz przyszłość, jednak wszystko to robisz z tego miejsca, w którym jesteś aktualnie. Pozostawanie w teraźniejszości i skupienie na niej uwagi, powoduje, że jesteś znacznie bardziej skuteczny. Masz dostęp do emocji i  możliwość podjęcia decyzji o zmianie.

Zmiana - kiedy jest możliwa i jak jej dokonać?

Jeśli decydujesz się na wsparcie terapeutyczne w nurcie Gestalt, prowadzący będzie wspierał twoje osadzenie się w „tu i teraz”. Prawdopodobnie nie przejdziesz wprost do „tu i teraz” jeśli jesteś przyzwyczajony do życia w „tam i wtedy”. George H. Wills opisał przekrój czasowy, od rozpoczęcia procesu terapeutycznego w „tam i wtedy”, aż do osiągnięcia pracy w „tu i teraz”.Według Willsa “tam i wtedy” charakteryzuje się unikaniem, błądzeniem, używaniem czasu przeszłego i przyszłego. Jeśli jesteś w „tam i wtedy” nie dostrzegasz bezpośrednio swojej blokady, przez co trudniej jest z nią pracować. „Niewiadoma” powoduje, że równania nie da się zakończyć, rozwiązać, żeby iść dalej.

• Na tym etapie rozwój wydaje się mglisty i wątpliwy. Możesz czuć się bezradny wobec problemu, osłabiony, a nawet zniechęcony do dalszych prób. Na tym etapie terapeuta zadaje pytanie, zainteresowany odpowiada, terapeuta komentuje, po czym przechodzi do kolejnego pytania.
• Drugi etapem jest blokada i implozja. Spośród licznych uników i obron terapeuta wyławia oraz nakierowuje klienta na to miejsce, które było blokadą. To jest bardzo istotny moment, z jednej strony bywa niekomfortowy, z drugiej opisuje się go jako doświadczenie uświadamiające („Aha moment”). Możesz czuć się oniemiały, roześmiać się lub rozpłakać. Bez względu na reakcję, wsparcie terapeuty pozwoli Ci przejść do następnego etapu.
• Ostatnim etapem jest „tu i teraz”. Zyskujesz większą świadomość własnych blokad i potrafisz o nich mówić. Częściej używasz czasu teraźniejszego, chętniej wypowiadasz się w pierwszej osobie. Relacja z terapeutą ma charakter wymienny - masz chęć inicjować rozmowę, Ty także zadajesz pytania. Osadzenie w teraźniejszości ma znacznie swobodniejszy charakter, w końcu nie ma podświadomej chęci unikania czegoś, co trudno nazwać.

Co przeszkadza Ci się skupić i być w pełni świadomym?

Zacznijmy od tego, czym różni się świadomość od introspekcji. Introspekcja jest celowym zwrotem do wewnątrz nas samych. Zwykle posługujesz się introspekcją, kiedy szukasz czegoś, próbujesz znaleźć odpowiedź na nękające  pytanie albo chcesz coś sobie wytłumaczyć. Introspekcja jest celowa, a zatem posiadasz konkretny powód, jesteś nastawiony na określony wynik poszukiwań. Inaczej jest ze świadomością. Jest ona przyjmowaniem i akceptacją tego, co odczuwasz na poziomie emocjonalnym, intelektualnym, społecznym oraz cielesnym. Dzięki temu, że nie jesteś nastawiony na wynik, masz szansę odkryć odczucia, o których wcześniej nie wiedziałeś, więc nie mógłbyś ich oczekiwać.

Nie potrafimy być w pełni świadomi, nastawieni na przyjmowanie bodźców i funkcjonowanie w zgodzie z wewnętrznym głosem, kiedy od wewnątrz zagłusza nas coś innego. Zaangażowanie się w równie głębokim stopniu w dwa lub więcej kontekstów, jest zwyczajnie niemożliwe. Dopóki nie pozbędziemy się szumu nierozwiązanych konfliktów, nasza cenne energia będzie nam stale uciekać.

Teraźniejszość ucieleśniona

Ze wszystkiego co czyni nas ludźmi, to nasze ciało jest najbardziej w teraźniejszości, bo jest materialne. Czy kiedykolwiek uświadomiłeś sobie ból dopiero po czasie, od jego rozpoczęcia? Tak się zdarza. Mamy tendencje do uciekania w myśli, szczególnie gdy sytuacja wymaga od nas pełnego skupienia na wykonywanym przez nas zadaniu. W kontekście przywracania świadomości, terapia Gestalt nie omija ciała. Istnieje wiele ćwiczeń, dzięki którym można z większą świadomością doświadczać własnego ciała - np. skanowanie świadomością poszczególnych jego części.

Warto spróbować rozluźnić się i z pełną świadomością przenosić swoją uwagę w poszczególne części ciała. Możesz zacząć np. od oczu, przez chwilę pozostać przy nich, aby w pełni doświadczyć każdego mrugnięcia. Później przejdź choćby do szyi - dostrzeż jej giętkość, poczuj ciężar głowy, którą stale utrzymuje. Eksplorowanie ciała w ten sposób, z poświęceniem czasu każdej kolejnej jego części, umożliwia nam osadzenie się w rzeczywistości i zebranie bodźców, które często są pomijane.

Dlaczego wspominam o ciele w kontekście blokad i uciekania w przeszłość? Ciało jest naszą kotwicą. Powrót do ciała poprzez skupienie uwagi na oddechu jest najkrótszą drogą, aby umożliwić sobie odbieranie informacji z wewnątrz i z zewnątrz. Dzięki technikom oddechowym robimy w swoich głowach więcej miejsca, zyskujemy dystans, jesteśmy znacznie bardziej odprężeni.

Skupienie się na teraźniejszości jest kluczowe dla osiągnięcia równowagi psychicznej i rozwoju osobistego. Terapia Gestalt wesprze cię w przejściu od perspektywy „tam i wtedy” do „tu i teraz”. Wsparcie specjalisty przy pracy nad blokadami oraz pogłębianie świadomości własnego ciała są kluczowe dla osadzenia się w „tu i teraz". Dzięki temu, możemy odbierać informacje z wewnątrz i z zewnątrz, co prowadzi do większej sprawczości i umożliwia realizację zamierzonych celów. Jeżeli zamkniesz niedokończone sprawy, które po cichu kradną twoją energię, zyskasz chęci, aby rozwijać swoje zainteresowania i poszerzać zasoby. W ten sposób, terapia Gestalt otwiera drzwi do pełniejszego życia w teraźniejszości.

Bibliografia

• Passons, Zastosowanie terapii gestalt w poradnictwie, 1986.
• H. Wills, The here and now in gestalt therapy, „Australian Psychologist”, 13:2/1978, s. 183-191, http://dx.doi.org/10.1080/00050067808254307

„Rób to, co kochasz, a nie przepracujesz ani jednego dnia w swoim życiu” - ta fraza często pojawia się w internecie. Z roku na rok powiększa się liczba osób, dla których możliwość realizacji swojej pasji w zawodzie, jest warunkiem podczas wybierania ścieżki zawodowej. Wielość wyborów, presja osiągnięcia wysokiej satysfakcji zawodowej i potrzeba zdefiniowania własnej tożsamości - ooto czynniki prowadzące do bezdecyzyjności zawodowej.Czym jest  bezdecyzyjność, z czego wynika i jak możemy sobie z nią poradzić? Na wszystkie pytania odpowiem w tym artykule.

1.     Czym jest bezdecyzyjność zawodowa?

2.     Skąd się bierze bezdecyzyjność zawodowa i kogo dotyczy?

3.     Czy można uniknąć pułapek bezdecyzyjności i podjąć trafną decyzję zawodową?

4.     Dlaczego bezdecyzyjność zawodowa nie jest wymówką a nową formą wkraczania w dorosłość?

5.     Na jakie pytania warto sobie odpowiedzieć w obliczu bezdecyzyjności zawodowej?

6.     Jakie korzyści niesie ze sobą skorzystanie z doradcy zawodowego w przypadku niepewności    zawodowej?

Zanim przejdziemy do przyczyn bezdecyzyjność zawodowej, zastanówmy się nad definicją tego zjawiska.

Czym jest bezdecyzyjność zawodowa?

Jest to mechanizm zachowania, polegający na zwlekaniu z podjęciem szeregu wyborów związanych z przyszłością życia zawodowego. Najczęściej mechanizm ten występuje w czasie ukończenia szkoły wyższej bądź studiów, kiedy presja, aby podjąć kroki w kierunku pełnego usamodzielnienia się jest wysoka.

Odkładanie  zawodowego wejścia w dorosłość na później, przybiera różne formy. Przykładem jest gap year, czyli rok przerwy brany najczęściej między maturą a studiami, aby przemyśleć decyzje związane z przyszłością jednostki. W trakcie edukacji podejmuje się innego rodzaju decyzję, niż po jej ukończeniu. Młody dorosły często ma poczucie, że musi wybrać zawód na całe życie, chociaż nie ma wystarczającej wiedzy na temat tego, co właściwie lubi robić i jak wygląda rynek pracy.

Inną nazwą omawianego mechanizmu jest prokrastynacja zawodowa, którą wiąże się z okresem wchodzenia w dorosłość. Słowo prokrastynacja może kojarzyć się negatywnie, głównie z uciekaniem przed wykonaniem zadania i wzięciem odpowiedzialności. Jednak mechanizm ten nie jest jednoznaczny biernością i bezradnością. Bezdecyzyjność zawodowa może równie dobrze oznaczać prowadzenia aktywnego poszukiwania oraz podejmowanie wstępnych zobowiązań i wyborów. Oznacza to, że przykładowa młoda osoba próbowałaby swoich sił w różnych miejscach (np. staż), poszukiwałaby informacji na temat interesujących ją ścieżek zawodowych.

Augustyn Bańka, który opracował test mierzący bezdecyzyjność zawodową, zwracał uwagę, że to zjawisko ma charakter rozwojowy i jest odpowiedzią młodego człowieka, na wyzwania środowiska, w jakim żyje. Prokrastynacja zawodowa może być problemem, kiedy przybiera formę dysfunkcji - wówczas dana osoba odracza podejmowanie jakichkolwiek decyzji związanych z przyszłością przez długi czas, co zdecydowanie utrudnia rozwój.

Skąd się bierze bezdecyzyjność zawodowa i kogo dotyczy?

Bezdecyzyjność zawodowa dotyczy osób pomiędzy 18. a 25. rokiem życia (niektórzy wskazują 30 lat jako górną granicę), kiedy to człowiek wkracza w okres nazywany „wyłaniającą się dorosłością”. Jest to czas w życiu, gdy osoba np. nie mieszka już z rodzicami i jednocześnie jest przez nich wspierana finansowo lub mieszka z rodzicami, pracuje i ma wkład w utrzymanie gospodarstwa domowego.

Opóźnianie decyzji zawodowych nie ma jednoznacznego powodu. Istnienie wiele czynników, które mogą przyczyniać się do pogłębienia się problemu bezdecyzyjności zawodowej. Najczęściej wymienia się:

1. Wpływ społeczno-kulturowy. W tym kontekście mówi się o presji ze strony rodziny, kiedy oczekuje się od młodej osoby, żeby jak najszybciej angażowała się i rozwijała zawodowo. Tutaj też zaliczymy narrację społeczną, czyli wspomniane we wstępie „rób to, co kochasz”. Taka narracja będzie działać demotywująco na kogoś, kto dopiero poszukuje swojej ścieżki.
2. Brak samoświadomości. Młodzi ludzie dopiero dowiadują się, kim są i jakie są ich możliwości - trudno w takiej sytuacji o stanowczość oraz pełną decyzyjność. Samoświadomość oznacza też poszerzającą się umiejętność zarządzania własnymi myślami i emocjami, co przychodzi z doświadczeniem.

Jak  podjąć trafną decyzję zawodową

Jak już zobaczyliśmy powyżej, bezdecyzyjność zawodowa jest okresem, kiedy jednostka nie w pełni angażuje się zawodowo, ponieważ wciąż jest w trakcie poszukiwań. Poznawanie siebie i zbieranie informacji o możliwościach zawodowych zawsze zajmuje pewien czas. Właśnie na poszukiwaniach wartościowych informacji warto się skupić, ponieważ bez odpowiedniej wiedzy trudniej dokonywać wyborów.

Badanie różnych opcji jest istotnym aspektem poszukiwania ścieżki zawodowej. Jeśli mamy pomysł na siebie pod tym względem, potrzebujemy zebrać dane, dotyczące niezbędnego wykształcenia kierunkowego i dostępnej praktyki zawodowej. Nawet jeśli docelowo nasz pomysł okaże się nietrafiony, będziemy mieli już większe rozeznanie w tym, czego robić nie chcemy. Podczas poszukiwania informacji warto też wziąć pod uwagę ryzyko, wiążące się z daną ścieżką zawodową. Czasami określony zawód wydaje się bardzo atrakcyjny, ale ryzyko z nim związane oraz jego specyfika, może nie współgrać z naszymi cechami osobistymi.

Oczywiście najlepszym źródłem wiedzy o konkretnym stanowisku są osoby, które na nich urzędują. Podjęcie rozmowy ze specjalistą albo nawet poszukiwanie wywiadów z takimi osobami, zwykle dużo wnosi do naszego postrzegania określonego zawodu. Świetnym pomysłem jest również podjęcie praktyki lub stażu w miejscu, branym pod uwagę jako potencjalne miejsce pracy. W końcu dopiero w praktyce dowiadujemy się, na czym polega dany zawód i czy jesteśmy odpowiednimi kandydatami. Dodatkowo wolontariaty, staże i praktyki, poszerzają nasze doświadczenie zawodowe, co później może ułatwić nam znalezienie pracy.

Pomóc może nam też naszkicowanie sobie planu długoterminowego, który zawierałby nasze cele i wizję siebie z przyszłości. Taki plan dowolnie modyfikujemy wraz z nabywanymi informacjami, podczas poszukiwań naszej ścieżki. Jeśli mamy kłopot z określeniem celu i stworzeniem takiego planu, możemy udać się do specjalisty. Konsultacja z doradcą zawodowym jest bardzo dobrym krokiem, kiedy myślimy o kształtowaniu kariery. Więcej informacji na temat korzyści z doradztwa zawodowego znajdziesz w kolejnej części artykułu.

Bezdecyzyjność zawodowa nie jest wymówką to nowa forma wkraczania w dorosłość

Świat, w którym dzisiaj żyjemy jest nieco bardziej złożony, niż kiedykolwiek przedtem. Mamy dostęp do ogromnej liczby różnych ścieżek zawodowych i edukacyjnych, przez co wybór kariery jest zdecydowanie niejednoznaczny. Od ludzi wymaga się znacznie większej elastyczności, mamy do czynienia z hybrydyzacją zawodową - jedna osoba często potrzebuje umiejętności spotykanych niegdyś w zupełnie odległych od siebie dziedzinach. Trendy zawodowe i technologiczne stale się zmieniają - szacuje się, że około 65% osób urodzonych po 2007 roku będzie wykonywało zawody, które aktualnie jeszcze nie istnieją.

Wymaganie mobilności i elastyczności wobec jednostek ma związek z ponowoczesnymi wzorami osobowymi, o których pisał Zygmunt Bauman. Znacznie częściej niż kiedyś postrzega się tożsamość, jako coś co „należy odkryć”, czego trzeba szukać. Rzadziej natomiast mówi się o „planie na życie”, jako dążeniu do punktu docelowego, dlatego że zawody pojawiają się i znikają. Więcej uwagi poświęca się nabywaniu doświadczenia i umiejętności, zamiast sztywnych kompetencji, przydatnych np. tylko na jednym stanowisku. Nasz sposób życia jest znacznie bardziej ulotny i niedookreślony, w porównaniu do poprzednich pokoleń.

Z tego powodu zatarła się „granica dorosłości”, a wkraczanie w dorosłość jest teraz procesem. Mamy znacznie więcej możliwości, chociaż ich świadomość potrafi przytłaczać. Elastyczność zapewnia nam różnorodną codzienność, skoro nie musimy wykonywać tej samej pracy przez całe życie. Wkroczenie w dorosłość teraz wiąże się znacznie bardziej z podejmowaniem decyzji, posiadaniem większych zasobów informacji oraz umiejętnością zarządzania czasem i zasobami. Trudniej mówić o kontrakcie, jako jednoznacznym wyborze celu, do którego się idzie.

Na jakie pytania warto sobie odpowiedzieć w obliczu bezdecyzyjności zawodowej?

Czasami warto zdefiniować sobie cele i potrzeby, choćby po to, żeby je najzwyczajniej w świecie zobaczyć. Gdy rozpatrujemy jakąś niejednoznaczną kwestię, możemy popaść w tendencyjność lub raz po raz wertować zagadnienia, które nie ułatwiają sformułowania odpowiedzi. Poniżej przedstawiam pytania pomocnicze, jakie warto sobie zadać, jeżeli zmagasz się z bezdecyzyjnością zawodową lub zwyczajnie zmieniasz kierunek swojej kariery.

• Co jest dla mnie ważne? - Zastanów się nad swoimi wartościami, które mogą wpłynąć na wybór zawodu. Tutaj ogromne znaczenie będzie odgrywał Twój charakter - jedni mają potrzebę zaangażowania społecznego, drudzy niekoniecznie.
• Jakie są możliwości edukacyjne? - Pomyśl, co jest Ci jeszcze potrzebne, aby wykonywać daną pracę. Być może istnieje jakaś wąska specjalizacja, która jest dla Ciebie strzałem w dziesiątkę i warto rozważyć tę opcję.
• Czego nie chcesz robić? - Pytanie równie istotne, jak jego przeciwieństwo. Określ swoje granice na ten moment i zastanów się, które ścieżki zawodowe się w nich mieszczą.
• Jakie zawody Cię inspirują? - Jeśli takie istnieją, pomyśl, co Cię w nich pociąga. Taka wskazówka pomoże podczas poszukiwań.

Jakie korzyści niesie ze sobą skorzystanie z doradcy zawodowego w przypadku niepewności zawodowej?

Doradca zawodowy przede wszystkim ma duże doświadczenie w planowaniu kariery, posiada niezbędne informacje o różnych ścieżkach zawodowych (np. potrzebne kwalifikacje, perspektywy rozwoju). Potrafi zidentyfikować silne strony klienta i dysponuje narzędziami, które to ułatwiają (np. testami osobowości). Wraz z doradcą zawodowym możecie przeanalizować wszystkie „za i przeciw”, dotyczące konkretnych stanowisk - dzięki temu łatwiej podejmiesz decyzję.

Ponadto doradca zawodowy pomoże Ci, jeśli masz problem z oceną własnych możliwości. Jeżeli zaniżasz swoją sprawczość, specjalista zauważy to i doradzi Ci podjęcie takich kroków, dzięki którym będziesz się rozwijać. Zaniżanie swoich kompetencji jest bardzo częstym problemem, kiedy poszukujemy nowej pracy. U doradcy zawodowego otrzymasz wsparcie w przygotowaniu CV oraz listu motywacyjnego. Dostaniesz też informacje na temat widełek płacowych oraz pytań, jakie prawdopodobnie usłyszysz podczas rozmowy kwalifikacyjnej.

Zobacz też: czym jest wypalenie zawodowe:https://www.vratislavia-medica.pl/wypalenie-zawodowe-powszechny-problem/

Źródła:

• Bańka, Bezdecyzyjność kariery jako psychospołeczny wzór tranzycji do dorosłości: Konstrukcja i charakterystyka psychometryczna Skali Decyzyjności Kariery, „Czasopismo psychologiczne”, 20(2), s.237-246.
• Jezierska-Geburczyk, Bezdecyzyjność zawodowa młodych dorosłych – teoretyczna analiza zjawiska i wnioski z badań własnych, [w:] Coaching. Nowe perspektywy teoretyczne i wyzwania, pod red. A. Zawadzkiej-Jabłonowskiej, Warszawa 2020.
• Bauman, Ponowoczesne wzory osobowe, „Studia Socjologiczne” 1993, 2(129).

Czy zastanawiałeś się kiedyś, jaki wpływ ma rodzina na Twój rozwój? Co to znaczy, że predyspozycje, wybory i problemy często wynikają z dzieciństwa? Czy podczas terapii pracujemy głównie nad relacją z rodzicami, czy może relacjami w całej naszej rodzinie? Rodzina jako najmniejsza jednostka społeczna ma wielki wpływ na twoją osobowość. Wpływa też na zarządzanie emocjami i sposoby rozwiązywania problemów. W teorii systemów rodzinnych bada się więzi rodzinne oraz to, jak wpływają one na człowieka. Bardzo pomocnym narzędziem do stworzenia obrazu rodziny jest właśnie genogram. Z artykułu dowiesz się:

1. Czym jest teoria systemów rodzinnych?
2. Co to jest genogram?
3. Do czego służy genogram?
4. Rodzina w teorii systemów rodzinnych — jak się ją opisuje?
5. Relacje rodzinne a genogram — co o rodzinie może powiedzieć genogram?
6. Jak pomaga genogram w terapii rodzinnej?

Czym jest teoria systemów rodzinnych?

Teoria systemów rodzinnych to jedno z kluczowych podejść w psychoterapii i doradztwie rodzin. Autorem tej teorii jest Murray Bowen. Koncentruje się ona na dynamice i interakcjach w rodzinie jako systemie, a nie tylko indywidualnie na jej członkach. Dzięki badaniu środowiska rodzinnego możesz sprawdzić, jakie miejsce w całej rodzinie zajmuje dana osoba. Zebranie odpowiedniego wywiadu rodzinnego, umożliwia głębsze zrozumienie skomplikowanych wzorców rodzinnych. Spojrzenie na rodzinę na przestrzeni choćby trzech pokoleń, pozwala znaleźć problematyczne schematy zachowań, żeby uniknąć ich w kolejnych pokoleniach. Dodatkowo, badania systemów rodzinnych pokazują plan społeczny i historyczny. Możesz sprawdzić  jak na całą rodzinę wpływała emigracja jej członków albo jaki wpływ wywarły wydarzenia wojenne na dynamikę relacji rodzinnych.

Co to jest genogram?

W teorii systemów rodzinnych genogram jest narzędziem do analizy i zrozumienia struktury oraz dynamiki rodzin. Genogram to rodzaj diagramu, który przedstawia relacje między członkami rodziny na różnych poziomach. Przypomina on drzewo genealogiczne, od najstarszych przodków na górze, po najmłodszych na samym dole schematu. W takim graficznym przedstawieniu rodziny zwykle linie poziome pokazują małżeństwa, a linie pionowe potomstwo. Jest to zbiór danych, niezbędnych podczas prowadzenia terapii i uzupełnianych w procesie pracy. Genogramem posługują się nie tylko psychologowie oraz psychoterapeuci, ale też lekarze rodzinni czy nawet różne instytucje opiekuńcze. Twórcami standardowego formatu genogramu są Jack Medalie, Jack Foom oraz wspomniany na wstępie Murray Bowen — członkowie grupy North American Primary Care Research Group, która zajmowała się definiowaniem i standaryzowaniem genogramu.

Do czego służy genogram?

Genogram służy usprawnieniu pracy z dużą liczbą informacji wybranej rodziny. Specjalista, posługując się genogramem, ma szybki wgląd w przejrzysty plan  twojej rodziny. Wszelkie informacje, istotne z perspektywy terapeutycznej, mają swoje miejsce. Terapeuta przy pomocy genogramu poznaje twoją rodzinę jako system. Genogram umożliwia zlokalizowanie traum w rodzinie oraz identyfikowanie obszarów, które mogą wymagać przepracowania w celu poprawy relacji rodzinnych. Jeśli genogram uwidoczni toksyczną dynamikę, np. okaże się, że negatywne w skutkach wydarzenie powtarza się w rodzinie na przestrzeni lat, wówczas możliwa będzie interwencja terapeutyczna.

Jakie informacje znajdziesz w genogramie?

Wiesz już czym jest genogram i jak może pomóc w terapii. Odpowiedzmy sobie zatem na pytanie — jakie informacje mogą pojawić się w genogramie?

• podstawowe dane osobowe — płeć, wiek, charakterystyczne cechy jednostek;
• stopień pokrewieństwa, powiązania rodzinne — drzewo genealogiczne uzupełnione o charakterystyczne relacja pomiędzy członkami, rozwody, przedwczesne zgony;
• role obrane przez członków rodziny — kiedy np. dziecko wchodzi w rolę ratownika wobec rodzica;
• informacje na temat chorób — w zależności od rodzaju genogramu i specjalisty, który go tworzy, różnić się będzie ilość danych na ten temat;
• promowane w rodzinie postawy i przekonania, dziedzictwo pokoleniowe, mity rodzinne — są to informacje wiele mówiące na temat światopoglądu, w którym wychowywane są kolejne pokolenia;
• najważniejsze wydarzenia z perspektywy rodziny — może to wygrana na loterii ogromnej sumy pieniędzy, która zmieniła zupełnie sytuację finansową rodziny i dynamikę relacji w niej. Równie dobrze może to być tragiczny wypadek, jaki dotknął członków rodziny;
• kontekst społeczny, historyczno-kulturowy — najważniejsze fakty na temat emigracji (np. problem z aklimatyzacją w innym kraju), wpływ wojen, konsekwencje związane z postawami społecznymi tj. rasizm, nacjonalizm;

Genogramu nie tworzy się raz na zawsze, jest on uaktualniany, zmieniamy i poszerzany podczas kolejnych spotkań. Specjaliści nie mają bezpośrednich wskazań, co do interpretacji genogramów — mają one ułatwiać interpretację zebranych danych, nie mają statusu wyroczni. Zawierane w genogramie informacje, są uporządkowane zgodnie z ustandaryzowanym systemem zapisu, który został na specjalne potrzeby zaprojektowany i rozpowszechniony.

Rodzina w teorii systemów rodzinnych

Rodzina z perspektywy teorii systemów rodzinnych jest systemem, na który wpływają czynniki zewnętrzne. Organizuje się we własnych ramach, w których członkowie zajmują takie pozycje, jakie pozwolą na utrzymanie wewnętrznej równowagi całego systemu. Funkcjonowanie członków rodziny polega w dużej mierze na współzależności — los jednej osoby, jest ściśle związany z losem drugiej osoby. Dlatego też decyzje podejmowane przez jedną osobę, mają duży wpływ na resztę rodziny.

Przypuśćmy, że w przykładowej rodzinie istnieją trudności ekonomiczne, wynikające głównie z problemów alkoholowych. Spośród pięciu członków rodziny, dwójka ma problemy z uzależnieniem i jest bierna zawodowo, natomiast pozostałe trzy osoby, są nad wyraz odpowiedzialne. Przedstawiony system rodzinny równoważy się w ten sposób, że jego pracujący członkowie będą nadmiernie obciążeni i swoim kosztem będą pomagać osobom biernym. W tym przykładzie dysproporcja dotyczy gotowości w braniu odpowiedzialności za swoje życie i sytuację materialną. Podsumowując, jeśli w jednej części rodziny występuje jakiś deficyt, to w drugiej jej części będzie występował nadmiar, aby zbalansować niedobory.

Co w genogramie?

Nie wszystkie osoby przedstawione w genogramie muszą być spokrewnione ze sobą. Jeśli dana osoba jest ważna dla całego systemu rodzinnego, będzie ona zawarta w schemacie. Przykładem są bardzo bliscy przyjaciele rodziny, którzy mają duży wpływ na dynamikę relacji (np. aktywnie pomagają w opiece nad dzieckiem). Genogram może przedstawiać też powiązania z osobami, poprzez wspólną kulturalną, a nawet prawną historię. Załóżmy, że tworzymy genogram rodziny, której losy są ściśle związane z losami innej rodziny — np. genogramy rodzin Kapuletich i Montekich ze sztuki Shakespeare’a Romeo i Julia. Genogramy te zawierałyby widoczne powiązania pomiędzy rodzinami, dlatego że członkowie tych rodzin mieli na siebie duży wpływ.

Kontekst społeczny jest bardzo istotny podczas tworzenia genogramu. Nie tylko wydarzenia historyczne czy nawet kwestie finansowe (np. bankructwo), ale też relacje członków rodziny w odniesieniu do instytucji społecznych (szkoła, sądy), mają znaczenie i pojawią się na genogramie. W genogramie mogą uwidocznić się np. cykliczne problemy z zatrudnieniem poszczególnych członków.

 Co o twojej rodzinie mówi genogram?

 Kiedy przyjrzysz się genogramowi dostrzeżesz powtarzające się wzorce i współzależności rodzinne. Jeśli w rodzinie występują problemy z przemocą, może to spowodować, że ty sam będziesz później jej doświadczać lub przebywać w przemocowych środowiskach czy relacjach. Im bardziej jesteś świadomy wzorców, jakie pojawiają się w twojej rodzinie, tym sprawniej możesz im przeciwdziałać. Pomoc terapeutyczna jest wówczas bezcenna — bycie wewnątrz systemu rodzinnego, często uniemożliwia zobaczenie zachodzących w nim reakcji między osobami.

Wzorce rodzinne

Rodzina,  jest zorganizowana w ramach struktur prawnych, emocjonalnych i biologicznych. Duże znaczenie dla twojego rozwoju będą miały takie kwestie jak np.: czy jesteś najmłodszym dzieckiem w rodzinie albo czy twój dziadek przez większość życia pracował za granicą i rzadko bywał w domu. Kluczowe są takie informacje: kiedy planujesz stworzyć własną rodzinę — istnieje bardzo wysokie prawdopodobieństwo, że wiele schematów zachowań wpłynie na to, jakim  będziesz rodzicem. Murray Bowen nazwał zjawisko powtarzających się schematów — transmisją wielopokoleniową wzorców rodzinnych.

Warto również zwrócić uwagę na to, że rodzina jako system tworzy inne warunki dla wychowania kolejnych potomków. Wśród rodzeństwa różnice w wychowaniu bywają bardzo duże — inaczej będzie wychowywane pierwsze dziecko, inaczej kolejne dzieci. Innym przykładem są sytuacje związane z przeprowadzką np. z miasta na wieś lub do innego kraju, kiedy poszczególne dzieci, mają zupełnie inne możliwości rozwoju. Właśnie z tego tytułu, istotne są informacje na temat tła społecznego czy historycznego danej rodziny. Właśnie  te czynniki kształtują ciebie i twoje środowisko.

 Genogram daje wiedzę o pokoleniach

Terapia systemów rodzinnych to podejście wykorzystywane w psychoterapii, aby dostrzegać relacje zachodzące w rodzinach, których dynamiki mogą być dysfunkcyjne. Genogram to narządzie stworzone, aby badać środowisko rodzinne i zbierać informacje na jego temat. Dzięki genogramom plany środowisk rodzinnych stają się bardziej czytelne. Ułatwia to terapeutom pracę i wspiera  twoją świadomość w procesie terapeutycznym. Wiedza o dziedzictwie pokoleniowym, promowanych w twojej  rodzinie postawach i wpływie środowiska , otwiera  drzwi do tworzenia zdrowych relacji w przyszłości.

Za pośrednictwem genogramu widać, które relacje odcisnęły na tobie największe piętno. Przy współpracy ze specjalistą, na podstawie genogramu, możesz zlokalizować  traumy powstałe w przeszłości i rozpocząć pracę z nimi. Genogram umożliwia zidentyfikowanie korzeni twoich trudności. Pozwala na szybsze odkrycie potencjalnych ścieżek do rozwiązania problemów. Warto więc przyjrzeć się swojemu genogramowi i zgłębić wpływ, jaki rodzina ma na twój rozwój. Pomoże to lepiej zrozumieć siebie i w końcu odnaleźć wewnętrzną równowagę.